Główne założenie nowelizacji ustawy o KRS "przewidujące powrót do modelu, w którym piętnaścioro członków KRS jest wybieranych przez sędziów, jest w pełni słuszne i odpowiada wymogom wynikającym z Konstytucji. W naszej ocenie, rozwiązań tych nie przekreślają zmiany wprowadzone do ustawy na etapie prac legislacyjnych w Senacie" - napisały organizacje społeczne we wspólnym oświadczeniu.
Nowelizacja ustawy o KRS
Trwa proces legislacyjny w sprawie nowelizacji ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa. Jedna z głównych zmian dotyczy sposobu wyboru sędziów członków KRS, którzy zgodnie z nową ustawą ponownie mają być wybierani przez samych sędziów.
"Przywrócenie Krajowej Rady Sądownictwa do składu zgodnego ze standardami konstytucyjnymi i międzynarodowymi jest kluczowe dla odbudowy praworządności w Polsce. Bez tego pełne wykonanie wiążących Polskę wyroków europejskich trybunałów nie będzie możliwe. Funkcjonowanie KRS w obecnym kształcie utrwala stan niezgodny z prawem, gdyż umożliwia nominowanie przez ten organ sędziów, których niezawisłość i bezstronność są podważane i których zasiadanie w składzie sądu nie gwarantuje prawa do sprawiedliwego procesu" - wskazują organizacje w oświadczeniu.
Prawo kandydowania do KRS
W ostatnim czasie kontrowersje wzbudziła przyjęta przez Senat poprawka, która usunęła z tekstu ustawy regulacje pozbawiające sędziów powołanych przy udziale KRS w obecnym składzie biernego prawa wyborczego w pierwszych wyborach do Rady.
Wprowadzona poprawka miała na celu dostosowanie ustawy do rekomendacji Komisji Weneckiej, zawartych w jej opinii z 8 maja 2024 roku (CDL-PI(2024)009), wydanej na wniosek organów Rady Europy – co znalazło także wyraz w stanowiskach autorów poprawki i obecnego na posiedzeniu przedstawiciela Ministerstwa Sprawiedliwości. W opinii tej Komisja stwierdziła, że blankietowe pozbawienie biernego prawa wyborczego wszystkich osób powołanych przy udziale KRS w obecnym składzie budzi wątpliwości pod kątem zgodności z zasadą proporcjonalności – gdyż nie przewidziano jakiejkolwiek indywidualizacji takiego środka.
Zdaniem Komisji, ewentualne zagrożenia dla bezstronności Rady w procesie ponownej oceny okoliczności powołania tych sędziów, w którym mogłaby brać udział KRS, nie mogą same w sobie uzasadniać automatycznego pozbawienia biernego prawa wyborczego wszystkich sędziów z tej grupy. Dla zagwarantowania należytego i bezstronnego działania Rady możliwe jest bowiem wykorzystanie środków o mniej dolegliwym charakterze, np. wyłączenia członka KRS od rozpoznawania określonej sprawy. W opinii Komisji podkreślono ponadto, że pozbawienie biernego prawa wyborczego mogłoby negatywnie wpłynąć na dyskusję na temat statusu osób powołanych w ten sposób i wydawanych przez nich orzeczeń.
"Mając to na uwadze, nie traktujemy poprawek Senatu jako swego rodzaju „zgniłego kompromisu” czy politycznego targu, który naraża na szwank proces odbudowy praworządności w Polsce. Zmiany te mają bowiem umocowanie w standardach europejskich, na których oparta była opi-nia Komisji Weneckiej" - czytamy w stanowisku organizacji.
Organizacje wskazują również, że nie widzą "jakichkolwiek podstaw do kwestionowania statusu i legalności działań KRS, której członkowie zostaliby wyłonieni w tak określonej procedurze. Konstytucja i europejskie standardy wymagają, by w skład Rady wchodzili sędziowie wybrani przez innych sędziów. Ustawa, także w kształcie uwzględniającym poprawki Senatu, standard ten realizuje, gdyż umożliwia każdemu sędziemu ubieganie się o członkostwo w KRS oraz oddanie głosu w tych wyborach".
Konieczna reforma KRS
Zdaniem organizacji podpisanych pod stanowiskiem wejście w życie nowelizacji ustawy o KRS umożliwiłoby powołanie kilkuset sędziów, których status nie byłby kwestionowany, co pozytywnie wpłynęłoby na sprawność funkcjonowania pogrążonego w kryzysie sądownictwa.
"Jednocześnie jesteśmy świadomi, że omawiana ustawa stanowi jedynie pierwszy krok w kierunku całościowego przywrócenia rządów prawa w Polsce. Potrzebne będzie bowiem również przy-jęcie kompleksowej regulacji statusu osób powołanych z udziałem KRS w obecnym składzie i wydanych przez nich orzeczeń. Niezwykle istotne jest więc, aby prace koncepcyjne nad tą re-formą rozpoczęły się jak najszybciej i aby także w ich toku uwzględniać standardy międzynarodowe, w tym te prezentowane w opiniach Komisji Weneckiej" - czytamy w stanowisku.
